Τι τεχνικές χρησιμοποιούν οι πολιτικοί όταν θέλουν να τους
ψηφίσουμε και γενικότερα να τους στηρίξουμε στις επιλογές τους, και εμείς το
κάνουμε;
Πώς πείθουμε κάποιον να κάνει κάτι που εμείς θέλουμε να κάνει;
Η διαμόρφωση και κατεύθυνση του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς
ονομάζεται χειραγώγηση. Αυτή την έννοια και τις τεχνικές εφαρμογής της
επιχειρούν να αναλύσουν και να αποκρυπτογραφήσουν δύο γνωστοί Γάλλοι κοινωνικοί
ψυχολόγοι και καθηγητές, ο Robert-Vincent Joule στο Πανεπιστήμιο της
Aixen-Provence (διευθυντής του Εργαστηρίου Κοινωνικής Ψυχολογίας) και ο
Jean-Léon Beauvois στο Πανεπιστήμιο της Nice. Και οι δύο έχουν αφιερώσει μεγάλο
μέρος της επιστημονικής δραστηριότητάς τους «στη διερεύνηση των
κοινωνιογνωστικών μηχανισμών ικανών να εξηγήσουν αυτό που τόσο εύστοχα απο-κάλεσαν
ελεύθερα αποδεχόμενη υποταγή και το οποίο χαρακτηρίζει ολοένα και πιο έντονα
τις νεοφιλελεύθερες κοινωνίες μας», όπως επισημαίνει ο επιστημονικός επιμελητής
της ελληνικής έκδοσης Στάμος Παπαστάμου, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας και
πρώην πρύτανης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Το βιβλίο αυτό εξετάζει τις μεθόδους πειθούς και
χειραγώγησης που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο καθένας για να πετύχει αυτό που
επιθυμεί. Προσπαθεί να δείξει πώς είναι δυνατόν να οδηγηθεί κάποιος να κάνει
κάτι που δεν του αρέσει, χωρίς να έχει όφελος από αυτό, ούτε και τη δικαιολογία
πως πιέστηκε ή απειλήθηκε για να το κάνει. Και από την άλλη, προσπαθεί να μας μάθει
τι πρέπει να κάνει κάποιος ώστε να αναγκάσει τους άλλους, οποιουσδήποτε άλλους,
να συμπεριφερθούν με τον τρόπο που αυτός θέλει. Πράγματι, τονίζουν οι
συγγραφείς, «δεν είναι ανάγκη να είναι κανείς σαγηνευτικός ή να κατέχει κάποια
θέση εξουσίας για να πάρει από τον άλλον αυτό που περιμένει, ούτε είναι ανάγκη
να είναι μια μικρή ιδιοφυΐα στο θέμα της πειθούς ή ένας μεγάλος “διαστροφικός”
μετρ της τέχνης των βασανιστηρίων για να καταφέρει τον άλλο να του κάνει τα
χατίρια. Αρκεί απλώς να γνωρίζει τις τεχνικές».
Το βιβλίο δεν θέτει απλώς το θέμα της χειραγώγησης, αλλά
κάνει και κάτι παραπάνω: μιλάει για τη χειραγώγηση, καταδεικνύει και διδάσκει
τη χειραγώγηση με τρόπο γλαφυρό, ευχάριστο και διασκεδαστικό. Οι συγγραφείς
βασίζονται σε θεωρίες και πειράματα της κοινωνικής ψυχολογίας και εξηγούν με
τρόπο απλό τις κρυμμένες λογικές διαφόρων τεχνικών χειραγώγησης.
Και όπως εξηγεί ο Στάμος Παπαστάμου, «οι τεχνικές αυτές
εφαρμόζονται από τους πολιτικούς, όταν θέλουν να τους ψηφίσουμε και γενικότερα
να τους στηρίξουμε στις (λανθασμένες) επιλογές τους, καi εμείς το
κάνουμε […] Εφαρμόζονται από τους εκάστοτε κυβερνώντες, όταν θέλουν να βάλουμε
πιο βαθιά το χέρι στην τσέπη μας για να πετάξουμε από το παράθυρο τα χρήματα
που δεν μας περισσεύουν,ώστε να παραμείνει αμείωτο το εθνικό χρέος, όπως και η
ανεργία, και να συνεχιστεί απρόσκοπτη η καθοδική πορεία της αγοραστικής μας
ικανότητας, και εμείς συμμορφωνόμαστε. Οι τεχνικές αυτές εφαρμόζονται και από
τους Θεσμούς, όταν απαιτούν μεγαλύτερη λιτότητα, μείωση των δημοσίων δαπανών
και αύξηση της άμεσης και έμμεσης φορολογίας, ώστε να παγιωθεί το τέλμα της
“πραγματικής” οικονομίας και να ολοκληρωθεί η φτωχοποίηση της μεσαίας αστικής
τάξης, και εμείς υποτασσόμαστε. Οι τεχνικές αυτές εφαρμόζονται και από τους
προϊσταμένους μας, όταν θέλουν να δουλέψουμε περισσότερο και αυτοί λιγότερο,
και εμείς το δεχόμαστε. Εφαρμόζονται και από τους γονείς μας, όταν επιμένουν
ότι θέλουν το καλό μας και μας ζητούν να διαλέξουμε το επάγγελμα που εκείνοι
επιθυμούν […] Οι τεχνικές αυτές εφαρμόζονται ακόμα και από τα παιδιά μας, όταν
θέλουν να τους δώσουμε περισσότερο χαρτζιλίκι, να δικαιολογήσουμε τις απουσίες
του από το σχολείο…» Τα παραδείγματα είναι πολλά και διάφορα.
Το βιβλίο Περί χειραγώγησης έχει κυκλοφορήσει σε
επικαιροποιημένη έκδοση στα γαλλικά και έχει μεταφραστεί σε πολλές άλλες
γλώσσες, γεγονός που το κατέστησε διεθνώς ένα από τα πλέον ευπώλητα
επιστημονικά συγγράμματα στον χώρο της κοινωνικής ψυχολογίας.
ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
Οι Robert-Vincent Joule και Jean-Léon Beauvois ερευνητές
πειραματικής κοινωνικής ψυχολογίας και καθηγητές, ο πρώτος στο Πανεπιστήμιο της
Aix-en-Provence (διευθυντής του Εργαστηρίου Κοινωνικής Ψυχολογίας) και ο δεύτερος
στο Πανεπιστήμιο της Nice (και προηγουμένως στα Πανεπιστήμια Nancy, Caen και
Grenoble). Δημοσιεύουν τακτικά τα αποτελέσματα των εργασιών τους σε διεθνή
επιστημονικά περιοδικά. Εκτός από το παρόν βιβλίο, έχουν συγγράψει μαζί τα
έργα: Soumission et idéologies (1981), La soumission librement consentie (1998,
Presses Universitaires de France)
και A radical dissonance theory (1996, Taylor & Francis). Το ερευνητικό τους
έργο και οι συγγραφικές-εκδοτικές τους δραστηριότητες τους κατατάσσουν στους
πιο ενεργούς γαλλόφωνους κοινωνικούς ψυχολόγους σήμερα.